Pročitajte: Ostaci tog starog grada nijesu pusto kamenje natopljeni prazninom. Ne nikako! Zbog tog grada su se davali životi. Kao i za Skadar. Pročitajte priču o mudrim Ceklinjanima kako ga oslobodiše… Ali i o tome kako je morao biti vraćen, slično kao i Skadar. Pročitajte o zarobljenim topovima kojima su Crnogorci dali imena… Na berlinskom kongresu Skadar izgubismo, Žabljak Crnojevića dobismo…
Žabljak Crnojevića u istoriji
Teško je naći prve vjerodostojne podatke o današnjem Žabljaku Crnojevića. Njegova istorija vjerovatno počinje u djelu «Spis o narodima», u kojem vizantijski car Konstantin VII Porfirogenit (913-959) opisuje tadašnju državu Duklju. U spisu pominje i tri naseljena mjesta u Duklji, među kojima i mjesto Lug. Ne možemo sa tačnošću odrediti lokaciju ovog grada, ali njegov položaj u župi Podlužje i blizina lokaliteta Podlug dozvoljava nam da vjerujemo da nekadašnji Lug jeste današnji Žabljak. O Žabljaku (Lugu) se pisalo i na stranama Barskog ljetopisa, napisanog između 1177 i 1189.
Prve pouzdanije podatke o Žabljaku možemo pratiti od 1403. godine. Od tada se pominju braća Lješ i Đurađ Crnojević koji stoluju u gradu Žabljaku. Oni su pokazali veliku zainteresovanost za izgradnju utvrđenih gradova i malih crkvica u njima. U Žabljaku danas postoje ostaci nekadašnje džamije, koja je prvobitno bila crkva Sv. Đorđa. Vjeruje se da je ktitor te crkve bio Đurađ Crnojević (on se pominje u periodu od 1403-1435; nosio je čin vojvode posljednjeg Balšića) jer „tadašnje vojvode su rado posvećivale crkve svetim ratnicima, a naročito svojim imenjacima“. Prvi Crnojevići su izgradili i svoj matični manastir na ostrvu Komu koji se nalazi u blizini Žabljaka. Ova dinastija je imala važnu ulogu u događajima koji su se odigravali u doba Balšića, ali glavnu ulogu dobijaju tek 1455. godine otkada zvanično upravljaju Crnom Gorom. Prvi vladalac koji je stolovao u Žabljaku jeste Stefan (Stefanica) Crnojević (sin pomenutog Đurđa Crnojevića), kojeg 1465. nasljeđuje sin Ivan Crnojević. Ivan gospodari iz Žabljaka sve do 1475. godine, kada počinje da strahuje od nadiranja Turaka. Zbog toga počinje izgradnju grada na Obodu. Godine 1476. počinje i rat u kojem je Ivan izgubio znatne oblasti, a nakon dvije godine Turci su uzeli i njegov Žabljak. On je posljednji od zetskih gradova pao pod tursku vlast.
Prilikom tog napada 1478. godine Turci su naišli na potpuno raseljen grad. U njemu nije bilo ni Ivana Crnojevića jer se on tri godine ranije preselio na Obod. „Turci su tada odmah postavili svoju posadu u tvrđavu, ali je podgrađe još dugo ostalo pusto.“ Turska vlast je preduzela sve potrebne mjere da Žabljak ponovo naseli. „Nove stanovnike za napuštenu varoš vlast je našla među nomadima. Ona im je dodijelila zemlju u okolini grada, dala im poreske i druge povlastice, pod uslovom da vrše kovačku službu u korist trvđave, da popravljaju gradske zidove i druge objekte i da podižu i održavaju mostove na potocima i rijekama u okolini grada.“ (Istorija Crne Gore).
Žabljak je od tada postajao sve jače tursko uporište prema Crnoj Gori. Vojska iz Žabljaka je redovno učestvovala u pohodima protiv Crne Gore, a osim toga Žabljak se razvijao i kao jedan od centara turske vlasti i sudstva za Crnu Goru. Turski administrator za Crnu Goru, s titulom vojvode, imao je sjedište u Žabljaku.
Nakon smrti Ivana Crnojevića, 1490. nasljeđuje ga njegov sin Đurađ Crnojević (koji će osnovati štampariju), a posle 6 godina vlast od brata preuzima Stefan. Godine 1514. za crnogorskog sandžak-bega je postavljen treći sin Ivana Crnojevića, koji je kao poturčen nosio ime Skender-beg. Rezidencija Skender-bega Crnojevića je bila u Žabljaku. Kadija za tadašnju Crnu Goru je sjedio takođe u Žabljaku ili, rjeđe u Podgorici.
Ostalo je zabilježeno da je krajem 16. vijeka u podgrađu Žabljaka bilo oko 250 pravoslavnih kuća. Stanovništvo se bavilo ribarstvom, s obzirom da su duboka mjesta rijeka (zvana virovi ili oka) bogata raznim vrstama ribe.U samoj tvrđavi se nalazilo 15-tak kuća, većinom srušenih, sa nekadašnjom crkvom Sv. Đorđa koja je tada služila kao džamija. (Crnogorci su džamiju srušili nakon zauzimanja Žabljaka.) Grad je imao i svoju trgovinu.
Dosjetljivost pri oslobađanju Žabljaka
U martu 1835. je probrana četa Ceklinjana izvršila napad na turski grad Žabljak.
Pavle Rovinski taj napad opisuje ovako: „U tvrđavu kod žene Jusufa-age, dizdareva brata (dizdar-komandant, prim.aut.), dolazila je jedna Ceklinjanka da bi joj prodala ponešto. Tokom jedne posjete ona povede razgovor o tome koji je grad viši – Žabljak ili Riječki grad. Žena Jusufa-age spusti kroz prozor klupče konca i tako uze mjeru visine tvrđave Žabljaka i dade je Ceklinjanki da prema njemu izmjeri Riječki grad na Obodu. Prema toj mjeri Ceklinjani su posjekli najveću jasiku koju su mogli naći i napravili od nje stube. Na taj način plan je bio gotov. Za izvršenje plana odabrali su 12 ljudi pod vođstvom Kenja Stankova. Upute se lađom, naravno noću. Napravivši stube, nijesu proračunali da je mjera uzeta po vertikalnom pravcu, i kada su ih prislonili i malo iskosili, njihova visina je bila nedovoljna.“
Ipak su ušli u utvrđenje i zauzeli gornji dio gradske tvrđave. Žabljak se tada nalazio nekoliko dana u rukama Crnogoraca, ali je ponovo vraćen Turcima na instistiranje inostranih konzula i po naređenju vladike Petra II. Tom prilikom su Crnogorci zaplijenili dva topa (Rovinski piše se da su Crnogorci topove nazvali Krnjo i Zelenko). Kada su iste donijeli na Cetinje, Petar II je izdao naredbu da se na njima ugraviraju natpisi kako bi ovaj podvig ostao u pamćenju pokoljenja. Na jednom od njih su urezani vladičini stihovi. Topovi su do 1916. godine stajali pred Cetinjskim manastirom kao uspomena na prvo osvajanje Žabljaka. U ovoj borbi 1835. podgrađe je skoro čitavo spaljeno, a oštećenja su pretrpjele i zidine utvrđenja. Nakon što su Turci ponovo zauzeli Žabljak izvršili su opravku tvrđave i podigli zidove za jedan metar.
Za Žabljak se borilo i u doba knjaza Danila. Crnogorska vojska je, opet pod vođstvom istog borca Kenja Stankova Jankovića, 1852.godine držala osvojeni grad više od mjesec dana. Velike su bile žrtve Crnogoraca u ovim borbama. I tako sve do 1878. godine otkada odlukama Berlinskog kongresa pripada Crnoj Gori.
Funkcije tvrđave
Nakon Berlinskog kongresa tvrđava je do prvog svjetskog rata korišćena kao vojni arsenal, a potom kao žandarmerijska stanica za čije je potrebe izgrađena kasarna na mjestu porušene džamije. U tvrđavi se nalazila i stanica milicije, a kasnije se zgrada nekadašnje žandarmerije adaptirala za potrebe škole. Dok je škola bila aktivna u tvrđavi je stanovao i učitelj, ali kako se okolina osipala došlo je do ukidanja škole.
Šta obuhvata Žabljak Crnojevića
Žabljak Crnojevića obuhvata tvrđavu na vrhu kupastog uzvišenja, crkvu Sv. Đorđa sa grobljem u podnožju tvrđave i podgrađe na kojem su izgrađeni stambeni objekti. Crkva Sv. Đorđa nalazi se u neposrednoj blizini nekadašnje crkve/džamije, a podignuta je 1886. godine. U podgrađu je i dobro očuvan kameni most iz perioda turske vladavine, kao i ostaci tzv. Kadijine kule. Visinska razlika do gradskih vrata se savlađuje pomoću nekoliko uređenih serpentina. To su jedina vrata, tako da je pristup tvrđavi moguć isključivo sa istočne stane. Ulazeći u grad prolazi se kroz uzani hodnik. U samom gradu se pored dvora Ivana Crnojevića nalazila i cistijerna za vodu, kao i objekti vojnog, ekonomskog i stambenog karaktera.
Od 1961. godine je ovaj istorijski grad, pod brojem 01-799/1, upisan u Registar nepokretnih spomenika kulture Crne Gore i time stavljen pod zaštitu Zakona. Kao istorijski kompleks od izuzetnog značaja uvršten je u spomeničke vrijednosti I kategorije.
Nakon velikih kiša početkom 1996. godine evidentirano je obrušavanja na jugozapadnoj strani tvrđave, i to na mjestu gdje se nalazi spomenik Kenju Jankoviću i njegovim saborcima. Srećom, ovo oštećenje nije izazvalo dalje obrušavanje bedema, ali problem je i dalje urgentan.
Pred nama je Ceklinsko polje koju čini velika, obradiva površina. U doba osnivanja grada pa sve do 1835. godine, ovaj teren se intezivno obrađivao. Ova polja su Ceklinjani nazivali i “bogati Misir”. Između 1835 i 1840. godine počeo je da naglo raste nivo Skadarskog jezera. Rovinski piše da je zbog porasta vodostaja, na ravnici između Žabljaka i Vranjine, nestalo cijelo selo Salkovina. Oko nas je brdo Buza iza kojeg se naziru Dodoši, preko puta njih je ostrvo Kom iza kojeg je i ostrvo Liponjak. Preko Ceklinskog polja pogled dalje prelazi preko Balšinog grada do brda Oblun. A rijeke – teško je opisati ljepotu Karatune, Moračice, Šegrtnice i Sjerave. Sjeverno od Žabljaka je Gornje blato iz kojeg ističe otoka Biševina koja se nadomak Žabljaka uliva u Karatunu. Danas u podgrađu živi oko 15-20 porodica, a naselje posebno oživi vikendom i u ljetnjem periodu.
Teško da bi koji stranac povjerovao da mali grad, kakav je Žabljak, može na svojim stranama preživjeti toliko dešavanja. Sva ta zbivanja nikako ne može obuhvatiti jedna reportaža, ali nas može podstaći da istražujemo. Uostalom, „više se voli ono o čemu se više zna“, pa tako i sopstvenu državu volimo više znajući o njoj više. Tada je i cijenimo više.
(Zahvaljujem se Zavodu za zaštitu spomenika kulture sa Cetinja na pomoći tokom pisanja reportaže)
Tekst i fotografije: Jelena Aleksić-Petrović
Objavljeno: Pobjeda, 11. jun 2007. god.
