Prošetajte Podgoricom

Prošetajte tekstovima i slikama Podgoricom. Nekada se zvao TitoVgrad. Imena svih gradonačelnika, gdje se nalazila prva biblioteka, željeznička pruga, koja je prva utakmica održana u Sportskom centru Morača… Ko je bio Slavko Babić koji je neopaženo ušao u grad. Iz knjige “Podgorički toponimi i znamenja”, Danilo Burzan

Titograd

Podgorica je, u periodu od 13.jula 1946 do 2.aprila 1992.godine, nosila naziv Titograd. Kada je Josip Broz Tito, 12.jula 1946.godine, posjetio Podgoricu, na velikom narodnom mitingu je, sa balkona hotela Radovče, održao govor, pohvalno govoreći o učešću Crnogoraca u NOB-u, te najavljujući da će porušena Podgorica brzo biti obnovljena.

Sjutradan je lokalna vlast u Podgorici odlučila da se grad ubuduće zove Titovgrad (a tako je objavljeno i u Službenom listu). Nedugo, potom, u javnoj upotrebi se iz naziva izgubilo slovo “v” i korišćeno je ime Titograd.

Hotel Crna Gora

.

Kultno mjesto punoljetnih Podgoričana, u cijeloj drugoj polovini XX vijeka (bez konkurencije) svakako je bio hotel Crna Gora. Njegova gradnja, na najatraktivnijoj lokaciji (đe je prije rata bio hotel Evropa), po projektu ahtitekte Vujadina Popovića, počela je 1949. A svečano otvaranje hotela obavljeno je 1953.godine. … Svojevremeno su gosti ovoga hotela bili kraljica Elizabeta, Josip Broz Tito, Sofija Loren I druge istaknute javne ličnosti… …

A hotel Evropa: Projektant je bio poznati podgorički inženjer Veliša Popović, a otvoren je 15.novembra 1939.godine, na lokaciji današnjeg hotela Crna Gora. Vlasnici su bili braća Burazerović. Prije toga, na istoj lokaciji bio je hotel Balkan, a još prije “gostioničarska radnja nazvana hotel Evropa”, Jola Vukčevića, navodno, otvorena maja 1900.godine.

Prva kafana (o kojoj postoje podaci) bila je han Anđe Nešove Buronjić, a nalazila se blizu Sahat kule.

 

Stara željeznička stanica

Prva željeznička stanica u Podgorici nalazila se nedaleko od Sahat-kule, na lokaciji đe se danas nalazi višespratnica zvana Gradić Pejton. Zgrada željezničke stanice  sagrađena je 1927.godine. …

Putovanje “barskom” željezničkom prugom bilo je više nego “romantično” – voz “ćiro”  uspijevao je da, sa svoja dva-tri malecka putnička vagona, postigne brzinu ”čak” i deset kilometara na sat. Naravno, ravnicom, jer je uz brdo ćiro bio sporiji od čovjeka, pješaka. Ostale su u narodu zapamćene šale, u smislu izjave: „Neću putovat željeznicom, no pješke – žuri mi se.“

Od Podgorice do Bara putovalo se oko 9-10 sati.

Biblioteka – sa oca na sina

Prva čitaonica osnovana je januara 1881.godine, na inicijativu Marka Miljanova. Bila je smještena u privatnoj kući u Džeher mahali (navodno, u kući u kojoj je danas restoran Dvor) a zatim je useljena u crkvenu zgradu.

Od 27. Januara 1888 godine Čitaonica se seli u Mirkovu varoš, ali nema podataka đe se nalazila. Zna se, tek, da je 27. Januara 1891. Godine, po odluci opštinskih vlasti, postavljen temelj nove zgrade Čitaonice (na lokaciji na kojoj se i danas nalazi zgrada Biblioteke Radosav Ljumović- koja nastavlja tradiciju Čitaonice). Uz dobrovoljne priloge, nova zgrada Čitaonice je završena i useljena 1893. Godine.

Nakon rušenja zgrade Čitaonice, na istoj lokaciji, 1932.godine, po projektu inženjera Veliše Popovića, udareni su temelji Oficirskog doma, koji će poslije Drugoga svjetskoga rata postati popularni hotel Radovče, a potom Biblioteka Radosav Ljumović, osnovana odmah poslije II svjetskog rata.

Zgrada gradske biblioteke je prije nekoliko godina renovinara, a moderno opremljenu zgradu je “preprojektovao” arh. Pavle Popović, sin prvoga projektanta , Veliše.

Autobuska stanica

Pristanišna zgrada Autobuske stanice, licirane pored Željezničke stanice, svečano je otvorena1965. godine. Ta interesantna i specifična građevina, urađena je po projektu ovdašnje (prerano preminule) arhitektice Svetlane Kane Radović, dobitnice više stručnih i državnih nagrada.

Ispred toga objekta nalazi se 12 perona za pristajanje autobusa. Statistički podaci kazuju da podgorička Autobuska stanica prihvati i otpremi više od 4000 autobusa godišnje, odnosno servisira oko 150 hiljada putnika tokom jedne godine.

Prije izgradnje toga objekta, glavno podgoričko stajalište međugradskih autobusa nalazilo se malo južnije od Sahat-kule, đe je, za potrebe odgovarajućih servisnih službi i osoblja, bila podignuta i jedna (neuslovna) baraka.

Prvo autobusko stajališe (za tada rijetka vozila te vrste) u trećoj deceniji minuloga vijeka, nalazilo se u Njegoševoj ulici, pored njenog raskršća sa Vučedolskom (kod tadašnje Grand garaže)- preko puta zgrade Opštine (sada je to dio ulice ispred nove zgrade Gradske skupštine). Jedno vrijeme autobusko stajalište bilo je nedaleko od (sadašnje) benzinske pumpe, kod Stadiona pod Goricom.

Prvi automobil u Crnu Goru je stigao početkom jula 1902.godine, a vozač je bio princ Burbonski (sin Don Karlosa, španskog pretendenta), sa suprugom.

Autobus koji je saobraćao na relaciji Podgorica – Cetinje, ozvaničio je prvu redovnu autobusku liniju u Evropi!

Bioskop

Bioskop Kultura, osnovan 1949. Godine bio je zadugo poslije rata istinsko kultno sastajalište Titograđana. Samo rijetke predstave mogle su proći bez pune sale u oba večernja termina, a često se dešavalo da se i za dnevne predstave (ispred ulaza, od tapkaroša) traži “karta više”.

Filmske predstave prikazivane su još i u Domu JNA i Domu omladine Budo Tomović, potom u sali Radničkog uneverziteta, te u Sali Doma kulture 25.maj, na Koniku, a postojala je i biokopska ljetnja bašta u Njegoševom parku, na lijevoj obali Morače.

Zgrada kultnoga kina Kultura, zatvorenog novembra 2008. zbog stalnih finanskijskih gubitaka… je avgusta 2011 – srušena. Na toj lokaciji će se izgraditi nova zgrada Gradskog pozorišta.

Bolnica

Jedno vrijeme bolnica je bila u spratnoj zgradi (u njoj je bila I osnovna škola) pored Sahat-kule. Od 1920.godine bolnica je bila u Dvorcu kralja Nikole, na Kruševcu, kada je upravnik bio doktor Stevan Džamonja. Pored dvorca je sagrađen i paviljon za infektivne bolesti, a potom i još dva slična, za druge bolesti.

Klinički centar. Impozantni građevinski kompleks Kliničkog centra Crne Gore svečano je otvoren 1974.godine, a projektanti te veleljepne, neobične i složene građevine su poznati podgorički arhitkti, dipl.ing. Božidar Milić i dipl.ing.Milan Popović. Podgorica je 1941.godine imala sedan ljekara. Prilikom orvaranja KBC-a bilo ih je oko 150.

Krušna glavica (Dvorac kralja Nikole)

Nedugo nakon oslobođenja Podgorice od turske vlasti (1879), odnosno godinu dana nakon međunarodnog priznanja suverene države Crne Gore, crnogorski knjaz Nikola je odlučio da sagradi palac (ljetnjikovac) za sina mu Mirka. Glas Crnogorca je 1886.pisao da je knjaz kupio Krušnu glavicu “sa velikijem prostorom u naokolo”. Početak izgradnje najavio je vojvoda Božo Petrović na nekoj svečanosti na tom lokalitetu, 7.juna 1890.godine.

Taj dvorac (palac) sagrađen je 1891/92.godine, nedaleko od desne obale Morače… U zapisima se navodi da je, uoči gradnje palaca, tu bilo “pet kuća sa 24 duše”, te da su to bila imanja porodica Milonjić, Zlatičanin i Harović.

Uz Dvorac je (1893)sagrađena i prizemna zgrada za perjanike, kao i dvorska  (porodična) crkvica S. Đorđa (osvještanju te crkve, početkom avgusta 1894.godine, prisustvovao je i knjaz Nikola).

Okolina tijeh objekata “bogato” je pošumljena i formiran je(i danas znatno očuvani) lijepi park. Prvobitno- kako je zapisano – “unaokolo svega prostora, u dva reda, zasađene su masline”, ali se nijesu održale.

Zanimljivo je da je u Dvorcu na Kruševcu, odmah po useljenju, počela da radi prva telegrafska stanica u Podgorici, a tamo su, 1895.godine, bili instalirani i prvi telefonski aparati. Neki hroničari su posebno zabilježili dolazak u Palac knjaza Nikole, knjeginje Milene i sina im Danila (kao i pratnje), 10.maja 1902., kada im je priređen svečani doček.

Nakon okupacije Crne Gore (1916.) tu je dvije godine (u konfinaciji) boravio teško oboljeli princ Mirko, drugi Nikolin sin, odakle je prebačen u Beč na liječenje, ali je tamo umro. Iz toga dvorca je kralj Nikola, 19.januara 1916.godine (nakon pada Crne Gore pod austrougarsku okupaciju) preko Albanije i Italije, otišao za Francusku – u izbjeglištvo.

U dvorcu je, nakon Prvog svjetskoga rata, jedno vrijeme bila smještena američka zdravstvena misija, a od 1920.godine u njemu je bila bolnica, da bi od 1974. bio namijenjen za Galeriju nesvrstanih zemalja Josip Broz Tito. U novije vrijeme tamo je sjedište Centra savremene umjetnosti Crne Gore, a služi i za priređivanje izložbi radova likovnih umjetnika. Nedavno usvojenim Zakonom, prostorije na spratu negdašnjeg Palaca namijenjene su za poslovni prostor Fondacije dinastije Petrović.

[box style=”info”]Javni telefonski saobraćaj u Podgorici je počeo 5.oktobra 1910.dodine. Prva telegrafska stanica bila je smještena u dvorcu knjaza Nikole, 1892.godine. U Dvorcu su, 1895 instalirani i prvi telefonski aparati. Prva tranzitna automatska telefonska cenrala u Podgorici počela da radi 1965.godine, a prva digitalna centrala montirana je početkom 1985.[/box]

Kuća Čubranovića

Vjerovatno najstarija „preživjela“ starovaroška kuća – i ne samo u negdašnjoh Džeher mahali – je kuća Čubranovića, ona u kojoj se danas nalazi poznati ugotiteljski objekat Dvor, nedaleko od Sahat kule (poreko puta zgrade Metalke).

Kuća Čubranovića sagrađena je davne 1630.godine i stavljena je pod zakonsku zaštitu, kao značajan kulturno-istorijski objekat te vrste.  Nakon oslobođenja Podgorice od Osmanlija (januara 1879.godine) jednovrijeme je služila i kao sjedište prve lokalne vlasti i opštinske uprave, sa vojvodom Ilijom Plamencem, pa vojvodom Markom Miljanovim, na čelu.

Centar  “Morača”

Sportsko-rekreacioni centar Morača, prvi objekat te vrste u Crnoj gori – nakon petogodišnje izgradnje- svečano je otrvoren 25.maja 1980. godine, na negdašnji savezni praznik Dan mladosti (odnosno rođendan Josipa Broza Tita, doživotnog predsjednika SFR Jugoslavije) Svečanost otvaranja tog – za tadašnje uslove – grandioznog zdanja, uveličan je spektakularnom košarkaškom utakmicom između reprezentacije Jugoslavije i američke profesionalne ekipe Vičita (“plavi” su pobijedili 94:82)

.

Velje brdo

Kilometar-dva zapadno od ušća Zete u Moraču uzdiže se Velje brdo (283m). U prvoj polovini decembra 1943.fašisti su pod Veljim brdom objesili devet civila, među kojima i dvoje đece. Spomenik obješenim rodoljubima – rad arh. Miša Vukotića- tu je podignut 1965. godine. (prim.aut. Ovaj spomenik sam izdvojila jer sam kao dijete često kolima prolazila pored njega i zadivljeno, pa i začuđeno, gledala “veliku viljušku” iznad puta. Veoma me obradovalo kada sam našla opisan i ovaj lokalitet u knjizi g-dina Burzana.)

Umjetnički paviljon

 

Umjetnički paviljon, podignut je na desnoj obali Ribnice, na utabanim velikim količinama tu lagerovanog šuta, prikupljenoga tokom čišćenja nebrojenih podgoričkih ruševina, posljedica bombardovanja grada krajem Drugoga svjetskoga rata. Svečano je otvoren u čast Dana ustanka, 13.jula 1958. godine, izložbom radova Petra Lubarde.

.

Vučedolska br.5

U Vučedolskoj ulici, južno od Pozorišta, nalazi se prizemna kuća, tada vlasništvo Nikole Đakonovića, u kojoj je 5.avgusta 1940.godine, ilegalno boravio Josip Broz Tito. “Važni drug“ iz Beograda, pod pseudonimom Slavko Babić, stigao je avionom, a na aerodromu ga je sačekao Periša Vujošević, ne znajući da dočekuje generalnog sekretara Partije. Sjutradan je Tita i Lidiju Jovanović (koja ga je čekala kod Veljeg brda) svojim taksijem do Žabljaka na Durmitoru, vozio Njako Šaranović. “Slavko Babić” se, naime, zaputio u selo Bare Žugića, đe je održavana Osma sjednica Pokrajinske konferencije KPJ za Crnu Goru, Boku, Sandžak i Kosmet. Josip Broz Tito je nakon toga, još deset puta bio u Podgorici (Titogradu).

[box style=”info”]Imena čelnika grada od oslobođenja Podgorice od Turaka (1879): Ilija Plamenac, Marko Miljanov, Mato Čakić, Luka Nenezić, Marko Pejanović, Stevan Lukačević, Stevan Raičkovič, Jovan Mučalica, Spasoje Piletić, Stanko Marković, Savo Šestić, Ljubomir Glomazić, Savo Cerović, Luka Pišteljić, Ljubomir Krunić, Nešo Šćepović, Dimitrije Begović, Miloš Vučinić i Petar S. Raičković. “Prvi građani” Titograda od 1946 bili su: Stevan Radusinović, Periša Vujošević, Iko Mirković, Branko Nilević, Vaso Stajkić, Velizar Škerović, Vuko Radovanović, Aleksandar Leko Radević, Branko Lazović, Miro Popović, Slobodan Filipović, Slobodan Simović, Borislav Drakić, Ratko Ivanović i Jovan Kavarić. Nakon obnove imena Podgorica (od 1992.) čelnici grada su bili: Srđa Božović, Zoran Knežević, Radivoje Rašović, Mihailo Burić, Miomir Mugoša…, Slavoljub Stijepović….[/box]

Napomena: Tekstovi za ovaj prilog su uzeti iz knjige “Podgorički toponimi i znamenja”,  autor: novinar i publicista Danilo Burzan. Za ovu knjigu je 2012.godine autor dobio nagradu za životno djelo.

Knjiga opisuje oko 220 lokaliteta sa teritorije Podgorice, što je čini izuzetno vrijednom i zanimljivom. Iz tog razloga, bilo je veoma teško odlučiti se za izbor koji je naveden u ovom prilogu. Stara varoš zaslužuje posebnu reportažu …

Knjiga “Podgorički toponimi i znamenja” je izašla iz štampe 2011. godine i dostupna je u podgoričkoj biblioteci (godišnja članarina biblioteke je 5 eura).

• Priča koja je usko vezana sa ovim prilogom je o podgoričkom paru koji je odlučio da bude turista u sopstvenom gradu… Pročitajte je >>OVDJE<<
• Predlažemo i priču o Svetlani Kani Radević i njenim projektima >>OVDJE<<
• Predlažemo i prilog o podgoričkoj gimnaziji Slobodan Škerović >>OVDJE<<

Pripremila: Jelena Petrović